Živ je Draža, umro nije!

Maj, 14. 2015. godine bio je malo do umereno oblačan sa povremenim sunčanim intervalima, ali veoma uzbudljiv dan. Tog dana je komandant četničkog pokreta, Dragoljub Draža Mihailović, rehabilitovan nakon 69. godina od smrti. Odlukom Višeg suda u Beogradu, general Jugoslovenske vojske u otadžbini smatra se neosuđivanim. Proces rehabilitacije koji je započet još s kraja 2010. godine, pratile su burne polemike, česti prekidi i dosta kontroverzi. Nije izostao ni sukob „partizana“ i „četnika“ ispred zgrade Suda u Beogradu. No, i konačna odluka je izazvala oprečne reakcije kako u Srbiji tako i u regionu. Šta je to toliko uzbudilo pre svih domaću javnost?

Iz istorije, koju obično pišu pobednici, učili smo dosta toga o Ravnogorskom pokretu i generalu Mihailoviću. Danas je potpuno jasno da je istorija, tačnije ono što istoričari pišu u različitim zemljama pod različitim okolnostima i na osnovu dobijenih informacija, relativna stvar. No, u procesu rehabilitacije istorija jeste bila polazna osnova, ali ne i ključna za donošenje oslobađajuće presude. Ili bar tako nije trebalo da bude. Draža Mihailović je bio armijski general i načelnik Štaba Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini, kojeg je general Šarl de Gol odlikovao francuskim Ratnim krstom 1943. i Hari Truman američkim ordenom Legije zasluga poshumno1948., kao simbol rodoljublja i najviših vojničkih vrlina na okupiranom tlu. Takođe, prema pisanju domaćih istoričara tog doba, on je bio i ratni zločinac i saradnik okupatora.

U periodu dok je trajao proces protiv Mihailovića, u Nirnbergu se vodio sličan proces. Za razliku od Nirnberškog procesa koji je trajao skoro godinu dana i koji se vodio protiv 24 lica i šest organizacija mnogo svirepijih od generala Mihailovića, proces protiv grupe ljudi među kojima je bio i general Draža Mihailović je trajao svega 29 dana, bio je veoma ispolitizovan, montiran, bez mogućnosti ostvarivanja prava koja mu je tadašnja država garantovala i bez prava na žalbu. Uzimajući u obzir samo proceduralnu stranu procesa i okolnosti pod kojima je vođen, presuda tadašnjeg suda je bila veoma kontroverzna i kao takva s pravom poništena 69 godina kasnije.

Reakcije domaće javnosti, ali i one iz regiona, pre svega iz Hrvatske, nisu izostale. Dok pojedini ovakvu odluku posmatraju samo s pravne strane, drugi joj dodaju istorijski pečat. Veliki broj domaćih političara, ali i onih iz regiona, potekao je iz doba komunizma i, nažalost, mnogi se nisu ratosiljali gunja iz kojeg su potekli. Posledično, bivši predsednik Hrvatske, Stjepan Mesić, je izjavio kako je nakon ovakvog poteza Beograda moguće očekivati rehabilitaciju lidera ustaškog pokreta, Anta Pavelića. Posmatrajući kroz špijunku istorije, dela koja su činili Pavelić i Mihailović teško je izjednačiti. Ipak, odluka o rehabilitaciji ne znači da Mihailović nije počinio zločine za koje je okrivljen. Sada se postavlja pitanje: šta je sa krivičnim delima koja se generalu Mihailoviću kao vođi Ravnogorskog pokreta stavljaju na teret?

Ono što je zajedničko za procese iz 1946. i 2015. jeste da su bili politički procesi vođeni pod zastavom vladavine prava. Mnogim pripadnicima četničkog pokreta je tokom rata suđeno po „kratkom postupku“. Za razliku od njih, generalu Mihailoviću je kroz promociju tadašnjeg državnog pravosudnog sistema udaren „državni pečat likvidacije“. Sada, 69 godina kasnije možemo čuti da se odlukom o rehabilitaciji Mihailovića „podmeće da je vladavina prava sama po sebi cilj, a ne očuvanje vrednosti slobodnog društva“, te da će ovakva odluka izazvati kako pravne tako i istorijske probleme.

Draža Mihailović je rehabilitovan. Njemu se više ne može suditi jer nije među živima. Odluka o rehabilitaciji je pravna odluka. Doneo ju je Viši sud u Beogradu kao institucija pravnog sistema jedne države  na osnovu dugog i detaljnog pretresa, u senci pristrasnog i montiranog procesa iz 1946. godine. Pravno posmatrano, ovakva odluka je ispravna. Sa druge strane, o „zločinima“ i postupcima generala Mihailovića tokom Drugog svetskog rata konačan i najbolji sud daće istorija. Ostavimo istoričarima da se bave istorijom jer, kao što vidimo, njeno tumačenje ne mora uvek i po svaku cenu da bude tačno.Koliko god se trudili da saznamo istinu ona će uvek, hteli mi to da priznamo ili ne, ostati tamo negde. Srbija ima mnogo većih i dubljih problema od polemika o pozadini i ispravnosti donošenja odluke o rehabilitaciji generala Jugoslovenske vojske u otadžbini.