Mladi i reforma penzionog sistema

Poslednjih nekoliko meseci u našem društvu se intezivno govori o reformi penzionog sistema. Međutim, ono što me pomalo zastrašuje jeste pristup mladih ljudi ovoj problematici. Stičem utisak da ih ova tema ni najmanje ne dodiruje. Razlog tome može biti njihova nezainteresovanost, ali i neodgovornost resornih ministarstava i nevladinog sektora da mladima približe ovaj problem.
Naše društvo je društvo izloženo rizicima. Glavna izloženost rizicima u Srbiji dolazi iz tranzicionizma kao društveno-ekonomskog sistema koji se javlja kao posledica spore i plitke tranzicije. Tranzicionizam je višedimenzionalan fenomen koji pored ekonomskih i geostrateških aspekata uključuje i političke, kulturne, istorijske i antropološke aspekte. U uslovima lokalne ekonomske krize pod pritiskom svetske ekonomske krize, negativni efekti tranzicionizma su samo pojačani, a time i stepen izloženosti rizicima. O izloženosti privrede Srbije negativnim uticajima svetske ekonomske krize rečito govore i indikatori ranjivosti privrede; indeks nekomformnosti privrede, indeks globalne konkurentnosti, kreditni rejting, demografski rizici i zaduženost.
Uticaj ovih indikatora na otpočinjanje i sprovođenje reformi je velik. Za mene su, u ovoj problematici, posebno interesantni podaci koji ukazuju na postojanje veoma visokog demografskog rizika. Demografski rizik se ogleda u smanjenju broja stanovnika, njihovoj neadekvatnoj strukturi i demografskom pražnjenju jednih i nerazumnoj koncentraciji drugih regiona.
O smanjenju broja stanovnika govori negativna stopa prirodnog priraštaja počev od 1992. godine. Danas ona iznosi alarmantnih -0.50%. Srbija godišnje izgubi grad veličine Gornjeg Milanovca. Smrtnost odojčadi na hiljadu novorođenih u godini iza nas od 12.28% je dvostruko veća od one u Evropskoj Uniji (5.82%). Očekivano trajanje života u Srbiji u odnosu na EU kod žena je smanjeno za 6.5 godina (74), a kod muškaraca za 5.8 godina (70). Srbija se nalazi u stanju duboke demografske starosti. U Srbiji žene rađaju 1.67 dece tako da prosečna starost od skoro 43 godine predstavlja najveću u Evropi i jednu od najvećih u svetu.
Promena strukture stanovništva je jednim delom rezultat delovanja političke elite Srbije ali i međunarodne zajednice u protekle dve decenije. Srbiju je naselilo oko 620 hiljada izbeglica i privremeno raseljenih lica sa prostora bivše Jugoslavije, uglavnom stanovništva iz ruralnih krajeva obično u poznoj životnoj dobi. S druge strane, Srbiju je u periodu od 1992 do danas napustilo preko 350 hiljada mladih, uglavnom visoko obrazovanih ljudi , što čini više od 18% radno aktivnog stanovništva.
Što se tiče demografskog pražnjenja ono je karakteristično za jug Srbije u kome u 79 opština postoji proces intezivnog pražnjenja. Sa druge strane, prisutna je geografska koncentracija u gradovima punih raznih vrsta socijalnih devijacija i patologija. Razlozi za ovakav trend su potrošački sindrom koji je okupirao građane Srbije, centralizacija moći i ne razvijen preduzetnički mentalitet.
Pored demografskog rizika na reformu penzionog sistema utiče i izuzetno velika nezaposlenost. Broj nezaposlenih je preko pola miliona odnosno oko 18%. U 2009. godini nezaposlenost je bila za 6% veća nego u predhodnoj godini. Posmatrano prema godinama starosti najviše je nezaposlenih starosti između 25 do 29 godina, 12,8%, a najmanje je bez posla onih između 35 i 39 godina.
Umesto da bude deflatorni faktor i tako pozitivno deluje na smanjenje investicione kratkovidosti, stanovništvo u Srbiji je inflatorni faktor.
U ovakvim okolnostima nemonovno je bilo pristupiti reformi penzionog sistema koji funkcioniše po principu „pay as you go“ i za čije funkcionisanje je neophodan rast populacije, što u Srbiji nije slučaj. 60-tih godina ovakav sistem je mogao da funkcioniše obzirom da je na jednog penzionera dolazilo šest zaposlenih. Danas je taj odnos jedan na jedan. U uslovima kada je stopa rađanja manja od stope smrtnosti stanovništva, radna snaga opada, a broj izdržavanih lica raste.
Sadašnji predlog reforme penzionog sistema koji se ogleda samo u povećanju uslova za odlazak u penziju i ukidanju benificiranog radnog staža bez „olakšica“ za mlade i zaposlene, neće dati rezultat na duzi rok. Sistem mera koji bi mladima omogućio olakšice u potraživanjima prema državi obezbedio bi pokretanje drugog i trećeg stuba penzionog sistema odnosno otvaranje privatnih penzionih fondova. Ne treba gubiti iz vida da će rezultate političke elite Srbije koji se ogledaju u stalnom zaduživanju radi „peglanja“ budžeta i održavanju socijalnog mira, vraćati naša deca. Iz tog razloga neophodno je mladima stvoriti uslove da nose teret politike do i od petooktobarskih promena.
Uzimajući u obzir sve navedene razloge, da bi preživela u kratkom i prosperirala u dugom roku, mladoj Srbiji je potrebna iskrena politička i dobro strukturirana ekonomska podrška Evropske unije. S druge strane Srbija ima šansu da preživi i prosperira samo ukoliko se na njenom čelu nalaze političari sa jasnom i originalnom vizijom, novim smislom za nacionalnu koheziju i sposobnošću da društvene reforme vrate u institucije. Za tako nešto neophodna je „dobra vladavina“ odnosno javno upravljanje bez zloupotreba i korupcije, uz puno poštovanje vladavine prava.